ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ Ο ΜΕΓΑΣ Ο “ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ”

ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ Ο ΜΕΓΑΣ 

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ. ΤΟ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΟ
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΩΝ ΤΟΥ ΩΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ, Ο “ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ”
ΤΟΥ. (ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ)

    Ο Ιουλιανός, την 1η Δεκεμβρίου 361, μαθαίνει στη Ναϊσσό, την είδηση του θανάτου του Κωνσταντίου. Ο Κωνστάντιος, έχοντας εκστρατεύσει εναντίον των Περσών και ύστερα απόανεπιτυχείς αναμετρήσεις στο μέτωπο της Αντιόχειας, απεφάσισε να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη για να αντιμετωπίσει τον Ιουλιανό. Το Νοέμβριο όμως του 361, πέθανε στην Ταρσό της Κιλικίας, αφού πρόλαβε να υποδείξει ως διάδοχό του, τον Ιουλιανό. Ο Ιουλιανός θα μπειστην Κωνσταντινούπολη 

στις 11 Δεκεμβρίου, όπου θα τον υποδεχτούν σύγκλητος και λαός.

    

   Αφού συγκρότησε δικαστήριο, για όσους θεωρούσε ως ηθικούς αυτουργούς των εγκλημάτων που είχε διαπράξει ο Κωνστάντιος, έθεσε σε εφαρμογή τα σχέδιά του. Τρεις ήταν οι στόχοι στους οποίος απέβλεψε, ο μέγας μεταρρυθμιστής: η ριζική αναδιάρθρωση της διοικητικής μηχανής του κράτους, η θρησκευτική και εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και η εξουδετέρωση του περσικού κινδύνου. Πιό αναλυτικά, το μεταρρυθμιστικό του πρόγραμμα,

αποσκοπούσε στην ενίσχυση της αυτονομίας των πόλεων και συνεπώς στην αποκέντρωση της αυτοκρατορικής διοίκησης, στην αναδιοργάνωση της δικαιοσύνης, του στρατού, των μεταφορών,

στη δραστική μεταρρύθμιση του φορολογικού συστήματος, στην πραγματοποίηση έργων κοινωνικής προνοίας, στη δημιουργία μίας “εθνικής” εκκλησίας και στην επάνδρωσή της με φιλοσόφους-κληρικούς και τέλος, στην κατάρτιση ενός εκπαιδευτικού

προγράμματος, με ιδιαίτερη έμφαση στο πνεύμα και όχι στο γράμμα των κλασικών κειμένων.

      

    Ο Ιουλιανός, ήταν άνθρωπος του μέλλοντος, με έμφυτη μέσα του, την τάση του νεωτερισμού. Ο σεβασμός του στα “πάτρια”, αποτέλεσε την πνοή του μεταρρυθμιστικού του έργου. Η πρώτη του ενέργεια ήταν η απόλυση της πλειονότητας της θεοκρατικής αυλής, που προϋπήρχε από τον Κωνστάντιο και η κατάργηση σωρείας θέσεων που διόγκωναν την κρατική γραφειοκρατία. Η κάθαρση αυτή των ανακτόρων, δεν υπαγορευόταν μόνο από την αρχή της οικονομίας και το δημοκρατικό πνεύμα, αλλά εξυπηρετούσε την ενίσχυση του θεσμού των βουλών των πόλεων και ήταν στενά συνυφασμένη, με την αναβίωση της ελληνικής παιδείας και θρησκείας.

   Γιά την “εθνική” ιθύνουσα τάξη της Ανατολής, η έννοια της παιδείας είχε διττή σημασία, με διανοητικό, αλλά και θρησκευτικό περιεχόμενο. Ως το τέλος του 4ου αιώνα, ο ρωμαϊκός πολιτισμός

και η λατινική γλώσσα, θεωρούνταν ξένα στοιχεία, ως προς την παραδοσιακή παίδευση. Το ύψιστο ιδεώδες, στο οποίο ο Ιουλιανός, είχε αποδώσει την επωνυμία “Ελληνισμός”, ταυτιζόταν με τα

επιτεύγματα του αρχαϊκού, κλασικού και μετακλασικού πολιτισμού, στα πεδία του λόγου και της τέχνης. Η ουσία όμως των φαινομένων για τους περισσότερους “εθνικούς” διαννοούμενους,

ήταν καθαρά θρησκευτική και χωρίς το πνευματικό υπόβαθρο της αρχαίας θρησκείας, τα οικοδομήματα του λόγου και της τέχνης, ήταν καταδικασμένα να καταρρεύσουν.

  

   Για να αναζωογονήσει τις πόλεις, απάλλαξε τους βουλευτές από το κληρονομικό και υποχρεωτικό του καθήκοντός τους, απέδωσε στις πόλεις τα κτήματα τα οποία είχαν παραχωρηθεί στην Εκκλησία, παρέγραψε όλα τα χρέη των πόλεων προς το δημόσιο και επέστρεψε σε αρκετές από αυτές, μεγάλες ποσότητες χρυσού και αργύρου. Επίσης έκανε προσιτή την πρόσβαση στις βουλές, όσων είχαν τη διάθεση και τα οικονομικά μέσα, να υπηρετήσουν τις ιδιαίτερες πατρίδες τους.

    Παράλληλα με την προσπάθειά του, να επαναφέρει τη δύναμη των τοπικών βουλών, ο Ιουλιανός ξεκίνησε την προσπάθεια για την παλινόρθωση της παραδοσιακής θρησκείας. Σε ολόκληρη την αυτοκρατορία, άρχισαν να λειτουργούν οι εγκαταλειμμένοι ναοί και στην αναστήλωση των ναών, έδωσε απόλυτη προτεραιότητα. Διέταξε μάλιστα την επισκευή του Παρθενώνα. Δεν είχε σαν όραμα όμως, μία απλή αναβίωση της παραδοσιακής λατρείας. Διέθεσε μεγάλα ποσά, για να ιδρυθούν σε κάθε πόλη ορφανοτροφεία, πτωχοκομεία, ξενοδοχεία και ησυχαστήρια, όπου θα αποσύρονταν άνθρωποι, με φιλοσοφική προδιάθεση, για να επιδοθούν στη μελέτη και την περισυλλογή. Την εποπτεία αυτών των φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, την ανέθεσε στους αρχιερείς των επαρχιών. Αυτό το ευρύ πρόγραμμα κοινωνικής πρόνοιας, συμπληρωνόταν, από τη θεολογική και ηθική διαπαιδαγώγηση των υπηκόων του, καθώς εγκατέστησε διδασκαλεία, από όπου δημόσια κηρύσσονταν οι αξίες του “Ελληνισμού”, από φωτισμένους ιερείς. Αυτή ήταν η “Ελληνική Εκκλησία”, που ήθελε να εγκαθιδρύσει ο Ιουλιανός.

    

    Η δημιουργία ενός φιλοσοφικού ιερατείου, ήταν η ιδιοφυέστερη ιδέα, που έθεσε σε εφαρμογή. Στον Ιάμβλιχο, βρήκε το πρότυπο του ιδανικού ιερέα. Στον “Πυθαγορικό βίο” και στο“Περί των αιγυπτίων μυστηρίων”, ο Ιάμβλιχος παρουσίαζε έναν ανθρώπινο τύπο, προικισμένο με εξαιρετική καλοσύνη και κάθε είδους σοφία, ο οποίος ζει με μοναδική φροντίδα, τηνπροσέγγιση του θείου και τη βοήθεια των συνανθρώπων του. Αυτός ο “επιστήμων θεουργός”, αποτελεί ενός είδους δεσμό, ανάμεσα σε ανθρωπότητα και θείον. Τους τοπικούς αρχιερείς τηςεκκλησίας του, ο Ιουλιανός τους επέλεξε από τους οπαδούς του Ιαμβλίχειου Νεοπλατωνισμού και περιέβαλε τη μορφή του ιερέα, με εξουσία.

   

    Στη συνέχεια, κηρύττει την ανεξιθρησκεία, ανακαλώντας από την εξορία, όλους ανεξαιρέτως τους χριστιανούς κληρικούς, ορθόδοξους και αιρετικούς, τους οποίους και άφησε να

επιστρέψουν στις έδρες τους, αφού πρώτα τους μίλησε περί ομονοίας και ενότητας. Κατά τον Αμμιανό, η ανοχή αυτή που επέδειξε ο Ιουλιανός, αναφορικά με την πολιτική του έναντι των

χριστιανών, είχε είχε να κάνει και με το γεγονός ότι “γνώριζε από προσωπική πείρα, ότι κανένα θηρίο δεν είναι τόσο ολέθριο για την ανθρωπότητα, όσο οι περισσότεροι χριστιανοί για τους

ομοθρήσκους τους”. Στρεφόμενος προς τους Εβραίους, τους παρότρυνε να ασκήσουν την πατρογονική τους θρησκεία. Όταν εκείνοι του εξήγησαν ότι αυτό θα μπορούσαν να το κάνουν,

μόνο στο ναό των Ιεροσολύμων, ο οποίος επί αιώνες κείτονταν σε ερείπια, ο Ιουλιανός, έδωσε εντολή για ανοικοδόμηση του ναού. Τέλος, καθορίζοντας τον τύπο της επίσημης κρατικής θρησκείας, με τους δύο δογματικούς ύμνους, που απηύθηνε, προς τη Μητέρα των Θεών και τον Βασιλέα Ήλιο, αποκρυστάλλωσε τη θεολογία του “Ελληνισμού”, η οποία ήταν ένα πετυχημένο κράμα νεοπλατωνικών και μιθραϊκών στοιχείων.

    

     Σχετικά με την εκπαιδευτική του μεταρρύθμιση, ο Ιουλιανός είχε διαπιστώσει ότι, η παρακμή στην ποιότητα της παιδείας, που είχε παρατηρηθεί στον καιρό του, οφειλόταν στην άνοδο του Χριστιανισμού, που συνδεόταν αντίστροφως ανάλογα, με την υποβάθμιση των κλασικών σπουδών. Ο ίδιος είχε ανακαλύψει στον Όμηρο και τον Ησιόδο, έναν τέλειο κόσμο, με θρησκευτικές, ηθικές, πνευματικές και αισθητικές αξίες. Αργότερα το επιβεβαίωσε αυτό, μέσα από τη μελέτη των αθάνατων ελληνικών κλασικών έργων. Ενδεικτικά για τη διδασκαλία της φιλοσοφίας και της ρητορικής, από χριστιανούς δασκάλους, έλεγε πως “ αν θέλουν να διδάσκουν, πρέπει πρώτα να πείσουν όντως τους μαθητές τους ότι ούτε ο Όμηρος, ούτε ο Ησίοδος, ούτε κανείς από τους συγγραφείς που εξηγούν και τους οποίους έχουν καταδικάσει ως ασεβείς, ανόητους και πλανημένους ως προς τα θεία, είναι πραγματικά τέτοιοι”. Με το περίφημο διάταγμα περί παιδείας,

το οποίο δημοσιεύτηκε στις 17 Ιουνίου 362, απαγόρευσε σε χριστιανούς το δικαίωμα να διδάσκουν τα κλασικά γράμματα, αλλά όχι και να διδάσκονται. Πίστευε ότι με τη στροφή στις πατροπαράδοτες εθνικές και πολιτικές αξίες που αντιπροσώπευε η Ρώμη και τις πνευματικές και μεταφυσικές δυνάμεις που ενσάρκωνε η Αθήνα, θα ήταν δυνατόν να επιτευχθεί, μία

πλήρης αναγέννηση.

  

    Η αναδιάρθρωση του στρατού, αποτέλεσε έναν από τους βασικούς του στόχους. Άλλωστε μην ξεχνάμε τον περσικό κίνδυνο και τις επιδρομές των βόρειων γερμανικών φύλων. Με αυτοκρατορική διαταγή, επανήλθαν καθημερινά γυμνάσια των στρατιωτών, υπό τις διαταγές των νέων, ικανών διοικητών τους. Επιδιόρθωσε τα οχυρά της Θράκης, αύξησε τους μισθούς των στρατιωτικών και επέβαλε την υποχρεωτική προσφορά θυσίας στους θεούς της παραδοσιακής θρησκείας. Επίσης μαζί με τα προνόμια στους στρατιωτικούς, επανέφερε σκληρές ποινές που αφορούσαν την εγκατάλειψη καθήκοντος. Με αυτό τον τρόπο δημιούργησε τις βάσεις της ισχυρής προστασίας της αυτοκρατορίας, από εξωτερικούς κινδύνους.

    Ο Ιουλιανός αντιλαμβανόταν την έννοια του “δικαίου”, ως τον ακρογωνιαίο λίθο της πολιτείας.Τα δύο χαρακτηριστικά του άφθονου νομοθετικού του έργου, ήταν η αποφυγή της αναβολής με κάθε θυσία και η προσκόλληση στα πάτρια. Μάλιστα εξακολούθησε να απονέμει ο ίδιος τη δικαιοσύνη, όπως παλαιότερα στη Γαλατία.

   

    Η προσπάθειά του όμως για αναζωογόνηση της αυτοκρατορίας, δε βασίσθηκε μόνο, στις προσωπικές του ικανότητες και κρίση. Αναζήτησε τους κατάλληλους συνεργάτες, οι οποίοι θα ήταν ικανοί να τον συμβουλεύουν και να τον διορθώνουν, καθότι επέτρεπε στους οικείους του και στους επάρχους του να τον νουθετούν και αναγνώριζε τα λάθη του. Από την πρώτη στιγμή της εισόδου του στην πρωτεύουσα, διαμήνυσε πως όποιος ήθελε μπορούσε να του ζητήσει την ανάληψη σπουδαίων θέσεων, αρκεί να ήταν οπλισμένος με τις τέσσερις πλατωνικές αρετές (σοφία – ανδρεία – σωφροσύνη – δικαιοσύνη). Αφού λοιπόν καθάρισε τη διοίκηση από τους αγράμματους και τους ανίκανους, τοποθέτησε σε κάθε επίκαιρη θέση ανθρώπους που ήθελαν και ήξεραν πως να προωθήσουν την υπόθεση της ανόρθωσης του κράτους.

Πηγή: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους